Fatalizm chronometryczny

Putnama argument przeciw realności upływu czasu

Na spotkanie KNSK, które odbyło się we czwartek, 17 listopada 2016 r., zaproszony został mgr Artur Przechowski OFMConv, absolwent Filozofii Przyrody Nieożywionej KUL i doktorant na Wydziale Filozofii KUL. Podczas wystąpienia, zatytułowanego Fatalizm chronometryczny. Putnama argument przeciw realności upływu czasu. Prelegent dokonał analizy treściowej i formalnej tezy Hilary’ego Putnama (1926-2016) w oparciu o główne założenia Szczególnej Teorii Względności (STW), w szczególności o własności relacji równoczesności zdarzeń.

W ramach wstępu przedstawiono ogólny zarys historii filozoficznej i naukowej refleksji na temat czasu, począwszy od starożytnej myśli greckiej, poprzez chrześcijaństwo i nowożytność, aż po współczesność. Wyartykułowane zostały m.in. takie poglądy, jak:

• odwieczność świata, cyrkularna koncepcja czasu, wtórność czasu względem ruchu / zmiany (filozofia grecka),
• problem stworzenia świata w wolności, ex nihilo oraz relacji Bóg–czas, linearna koncepcja czasu (chrześcijaństwo),
• postulat absolutnego czasu o własnościach topologicznych i metrycznych w pierwszej udanej próbie skonstruowania zmatematyzowanej fizyki; interwencjonizm Boski (Newton),
• teza o względności czasu, jako wielkości czysto topologicznej i wtórnej względem zjawisk fizycznych; „wprzód ustanowiona” harmonia monad (Leibniz),
• postulat Ernsta Macha jako kontynuacja programu Leibniza i jego wpływ na założenia fizyki relatywistycznej.

Przed przystąpieniem do zasadniczej części wystąpienia Prelegent przedstawił ponadto podstawy Szczególnej Teorii Względności, posługując się wzorami i ilustracjami w układzie współrzędnych. Omówione zostały pokrótce:

• transformacje Lorentza współrzędnych fizycznych,
• dylatacja czasu i kontrakcja długości,
• czasoprzestrzeń Minkowskiego jako podstawowa struktura geometryczna fizyki relatywistycznej,
• pojęcie linii świata i stożka świetlnego obserwatora
• geometryczny obraz transformacji z jednego inercjalnego układu odniesienia do innego, poruszającego się względem układu wyjściowego,
• równoczesność zdarzeń i jej relatywizacja do układu odniesienia / obserwatora.

W oparciu o fundamentalne własności czasu i pojęć temporalnych w STW dokonano próby formalizacji wnioskowania Putnama i krótkiej analizy ukrytych założeń.

Następnie Prelegent zainspirował słuchaczy do dyskusji, mającej na celu wskazanie logicznego błędu w rozumowaniu H. Putnama. Z uwagi na nowość zagadnień, zaawansowany aparat formalny STW oraz wymaganą znajomość teorii relacji, zadanie postawione dyskutantom okazało się bardzo trudne. Wspólnym wysiłkiem wskazano jednak na niezgodną z STW, a postulowaną przez Putnama przechodniość relacji równoczesności, wykorzystaną przez niego do określenia relacji „bycia realnym ze względu na”. Tym samym zidentyfikowano źródło błędu we wnioskowaniu, prowadzącym do sformułowania fatalizmu chronometrycznego.

Wystąpienie zakończyła krótka refleksja nad najnowszymi problemami fizyki i filozofii czasu, takimi jak np. skonstruowanie kwantowej kosmologii, kwantowa geneza upływu czasu i strzałki czasu, możliwość potraktowania czasu jako jednej z obserwabli kwantowych, teoretyczna możliwość i warunki podróży w czasie, czy wreszcie spór determinizm-indeterminizm.

Galeria zdjęć z wydarzenia