Neurokognitywistyka a fenomenologia – wzajemne produktywne oświecenie. System neuronów lustrzanych a intersubiektywność

Krytyczne problemy neuronauk. Debata studentów kognitywistyki w ramach 58. Tygodnia Filozoficznego

Neurokognitywistyka a fenomenologia – wzajemne produktywne oświecenie

Współczesna fenomenologia nie traktuje przyrodniczej interpretacji świata jako uprzywilejowanej, ogarniającej wszystkie podstawowe aspekty rzeczywistości. Według Merleau-Ponty’ego, dopiero doświadczenie percepcyjne może stanowić właściwy kontekst dla myśli naukowej. Nie znaczy to jednak, że fenomenologia (czy hermeneutyka) musi być z założenia antynaukowa. Wielu badaczy sądzi, że istnieją możliwości pogodzenia perspektywy fenomenologicznej z badaniami nauk neurokognitywnych. Metoda fenomenologiczna może stanowić źródło rzetelnych i wnikliwych opisów dla różnych aspektów doświadczenia (również patologicznego). Dzięki temu może tworzyć szerszy explanans dla nauk kognitywnych i przyczynić się do lepszego zdefiniowania obiektu, który ma być przebadany. Natomiast zadanie nauk empirycznych polega na tworzeniu obiektywnych modeli poznania, które wyjaśniałyby, w jaki sposób możliwe są różne fenomenalne doznania, nasze doświadczenie siebie i świata. Varela i Gallagher (2001) twierdzą, że interakcja między fenomenologią i nauką może przyczynić się do ich wzajemnych reinterpretacji. Przykładem takich badań są eksperymenty nad neuronami lustrzanymi, których odkrycie wykazuje możliwości uzgodnienia fenomenologicznych opisów intersubiektywnego doświadczenia z szeregiem neurofizjologicznych funkcji. Wykorzystywanie fenomenologii nie musi wiązać się z akceptacją jednoznacznych ontologicznych rozstrzygnięć co do istoty świata przyrody (antynaturalizm) oraz co do roli i funkcji nauk przyrodniczych. Gallagher i Varela (2001), próbując znaleźć optymalną formułę pogodzenia fenomenologii i kognitywistyki, mówią o ich „wzajemnym produktywnym oświeceniu”. Nauki neurokognitywne mają więc motywować do podejmowania bardziej subtelnych i szczegółowych opisów fenomenologicznych (np. doświadczenie czasu, poczucie własnej jaźni). Z kolei bardziej szczegółowa i ukierunkowana analiza fenomenologiczna ma przyczynić się do redefinicji empirycznych programów badawczych. Nauka płynąca z tego rodzaju współpracy może polegać na zwracaniu uwagi i rozjaśnianiu filozoficznych założeń czynionych przez nauki empiryczne (szczególnie psychologię, neurobiologię, kognitywistykę). Z kolei nauki empiryczne, prezentując konkretne odkrycia z zakresu neurobiologii czy psychologii rozwojowej, domagają się uwzględniania ich przez teorie umysłu jaźni, relacji interpersonalnych, relacji wobec świata.

System neuronów lustrzanych a intersubiektywność

Neurony lustrzane (NL, system lustrzany) wskazują na intermodalne powiązanie między propriocepcją (odczuciem samego siebie) a percepcją działania innego ciała. Podejście neurobiologiczne może nie tylko wspierać opisy fenomenologiczne, ale także przyczynia się do powstawania ich nowych interpretacji, na przykład poprzez kolejną próbę odpowiedzi na pytanie, o co chodziło Husserlowi w jego opisie natury intersubiektywności. Może wykazać, że te opisy nie stanowią jedynie subiektywnych i metafizycznych projekcji autora, ale odpowiada im rzeczywisty mechanizm, który daje pewien rodzaj transparentnego doświadczenia. Z kolei fenomenologia dostarcza podstawową strukturę, poprzez którą działanie NL może być precyzyjnie opisane, o wiele lepiej, niż to czyni to tzw teoria umysłu (ToM), w kontekście działania i doświadczenia.

Lektura wprowadzająca

• Andrzej Kapusta, Szaleństwo i metoda: granice rozumienia w filozofii i psychiatrii, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2010, r. VIII, s. 340-346, r. VI, s. 252-257.