Test Turinga. Perspektywa Sędziego

Mianem testu Turinga (TT) określa się propozycję gry przedstawioną przez Alana Turinga w jego znanym artykule „Computing Machinery and Intelli­gence”, który ukazał się w czasopiśmie Mind w roku 1950. Punktem wyjścia w tym tekście jest pytanie o to, czy maszyny mogą myśleć? Turingowi pytanie to wydaje się zbyt wieloznaczne, by zasługiwało na dyskusję, więc proponuje zastąpienie go innym, na które prawdopodobnie łatwiej będzie uzyskać odpo­wiedź: czy w przypadku pewnej gry maszyna poradzi sobie równie dobrze jak człowiek? Konstrukcję i zasady owej gry zaczerpnął Turing z gry towarzy­skiej, nazywanej grą w naśladownictwo (imitation gamę). Biorą w niej udział trzy osoby: mężczyzna (A), kobieta (B) i pytający (C) (dowolnej płci, nazy­wany również sędzią). Mężczyzna i kobieta przebywają w osobnych pokojach, oddzieleni od siebie i od pytającego. Oczywiście gracze nie mogą się widzieć ani słyszeć, czy też pisać do siebie pismem odręcznym (mogą porozumiewać się np. dzięki gońcowi).

Pytający może zadawać pytania osobom w pokojach, które to osoby zna jako A” i Y. Jego zadaniem jest określenie (wyłącznie na podstawie uzyskanych odpowiedzi), w którym pokoju znajduje się kobieta, a w którym mężczyzna. Modyfikacja wprowadzona przez Turinga polega na zastąpieniu jednej z osób maszyną. Pisze on: „Zadajmy teraz pytanie »co stanie się, kiedy maszyna weźmie udział w tej grze?« Czy pytający dokona błędnej identyfikacji równie często, jak w przypadku, gdy w grze biorą udział kobieta i mężczyzna?” [Turing 1950, s. 434]. Oczywiście zadaniem pytającego nie jest już odgadnięcie płci jednego z graczy, ale rozpoznanie — podobnie jak w przypadku gry w naśladownictwo jedynie na podstawie udzielonych odpowiedzi — który z nich jest człowiekiem, a który maszyną.

Kryterium bycia istotą inteligentną zostaje tym samym sprowadzone do kryterium po­wodzenia w tak zaprojektowanej grze. Jeżeli pytający zidentyfikuje maszynę jako człowieka, uzyskamy podstawy do stwierdzenia, że owa maszyna jest inteligentna.

Test Turinga zbliża się już do swoich sześćdziesiątych urodzin ale z całą pewnością — wbrew licznym głosom krytyków — nie stanowi dziś zagad­nienia przebrzmiałego, o którym powiedziano już wszystko, co było do po­wiedzenia. Należy jednak uczciwie przyznać, że powiedziano bardzo wiele. Propozycja A.M. Turinga, przedstawiona w „Computing Machinery and Intelligence” stanowi bowiem źródło inspiracji w wielu dyscyplinach. Zagad­nienie testu Turinga poruszane jest w pozycjach zaliczanych do psychologii (por. np. [Nęcka 2005], [Watt 1996]), kognitywistyki (por. np. [Konar 2000], [Harnish 2002], [Casacuberta 2007]), informatyki (por. np. [Tanimoto 1987], [Luger, Stubblefiełd 1998], [Thro 1994]) czy filozofii (por. np. [Searle 1995], [Hetmański 2000]). Test Turinga znalazł swoje miejsce również poza nauką — w literaturze popularnej (por. np. Neuromancer Williama Gibsona) a nawet w muzyce (opera The Turing Test autorstwa Juliana Wagstaffa²).

Dyskusje prowadzone wokół testu Turinga nie zamykają się w ramach czysto teoretycznych, akademickich rozważań, ale wkraczają również na ob­szar zagadnień praktycznych. Test Turinga generuje wiele problemów, które umieszczają go w szerszej perspektywie rozważań dotyczących zagadnienia sztucznej inteligencji:

• Czy rzeczywiście istnieje jakiś związek pomiędzy testem Turinga a po­siadaniem inteligencji? Czy test Turinga jest dobrze zaprojektowany dla celów, którym ma służyć? Na te pytania udzielane są rozmaite odpo­wiedzi, od stanowisk krytykujących test Turinga, poprzez próby jego wzmocnienia lub osłabienia, aż po głosy broniące propozycji Turinga.
• Czy test Turinga dostarcza definicji inteligencji jako takiej? Przy pró­bie odpowiedzi na to pytanie badacze starają się wskazywać na rodzaj uzasadnienia tezy o inteligencji maszyn, jaki oferuje test Turinga. Czy mamy tu do czynienia z operacyjną definicją inteligencji, czy też może intencje Turinga szły w zupełnie inną stronę?
• Czy wybór celu badań wyznaczonego przez test Turinga jest korzystny dla rozwoju sztucznej inteligencji jako dyscypliny? Pytanie to zazwy­czaj pojawia się w kontekście krytyki testu Turinga jako pewnego celu wyznaczonego dla badaczy sztucznej inteligencji — „zbuduj maszynę, która pod względem zachowań językowych będzie nieodróżnialna od człowieka”. Oczywiście owa krytyka zakorzeniona jest głęboko w nega­tywnych odpowiedziach na dwa wcześniejsze pytania.
• Czy maszyną, która zda test Turinga powinna być traktowana jak osoba ludzka? Odpowiedź na ten problem związana jest z całą — długą już — tradycją rozważań etycznych skupionych wokół zagadnienia statusu maszyn myślących (por. np. [Jonas 1996], [Kiepas 1992], [Łupkowski 20056]).
• Jak zaprojektować program, który zda test Turinga? Jest to oczywiście pytanie, które zadają sobie informatycy, stawiający sobie za cel stworze­nie programów zdolnych do porozumiewania się z użytkownikiem przy użyciu języka naturalnego.
• Czy idea testu Turinga może pomóc w praktycznym odróżnianiu ludzi od maszyn? Na pytanie to — jak się wydaje, jedyne spośród wymienio­nych — można już dziś udzielić odpowiedzi twierdzącej, co zrobili bada­cze zajmujący się automatycznymi systemami autoryzacji użytkownika (por. rozdział 4).

Jeżeli spróbujemy prześledzić liczne próby udzielenia odpowiedzi na przed­stawione pytania, łatwo daje się zauważyć, że duża część prowadzonych dys­kusji wydaje się mocno odbiegać od tego, co można by nazwać oryginalną propozycją A.M. Turinga. Częste są próby rekonstruowania testu Turinga jedynie na podstawie „Computing Machinery…”, z zupełnym pominięciem późniejszych źródeł dotyczących testu. Często autorzy — zwłaszcza stano­wisk krytycznych — nie zaprzątają sobie głowy szczegółową rekonstrukcją testu Turinga, bazując jedynie na ogólnej jego idei (czy może lepiej, obiego­wym wyobrażeniu o nim). Taki stan rzeczy stał się dla mnie motywacją dla próby możliwie kompleksowego odtworzenia oryginalnych założeń testu Tu­ringa w oparciu o jak najbogatsze źródła autorstwa samego Turinga.

Dzięki temu możliwe jest uznanie pewnych dyskusji toczonych wokół zagadnienia testu Turinga za bezcelowe, a nawet bezpodstawne. Można w tym kontekście przywołać przykład próby tak zwanego „literalnego” odczytywania „Compu­ting Machinery…”, którego zwolennicy uważają, że w rzeczywistości Turing zaproponował test płci (por. rozdział 1.4). Szczegółowa rekonstrukcja orygi­nalnych założeń testu Turinga oraz dyskusja z pewnymi nieporozumieniami spotykanymi w literaturze przedmiotu stanowią tematykę pierwszego roz­działu niniejszej książki.

Rozdział drugi poświęcam omówieniu i skomentowaniu sporów oraz dys­kusji prowadzonych wokół testu Turinga. Podejmuję w nim próbę sklasyfi­kowania argumentów krytycznych wysuwanych wobec testu Turinga, korzy­stając przy tym z zaproponowanego przez R. Frencha rozróżnienia na tezę filozoficzną i tezę pragmatyczną testu Turinga. W rozdziale drugim rozwa­żam również konsekwencje pewnych wyników uzyskanych na gruncie logiki pytań dla zagadnienia adekwatności testu Turinga, jako pewnego kryterium badania obecności inteligencji w systemach sztucznych.

Rozdział trzeci stanowi spojrzenie na test Turinga z perspektywy sędziego (pytającego). Podejmuję w nim próbę formalnej analizy testu z wykorzysta­niem narzędzi opracowanych w ramach inferencyjnej logiki pytań. Dzięki tej analizie mam nadzieję lepiej zrozumieć główne założenia dotyczące testu Turinga i uwidocznić rolę sędziego w przebiegu testu. Zastanowię się również nad istnieniem optymalnej strategii dla sędziego, która umożliwiałaby dokonanie trafnej identyfikacji gracza.

W czwartym rozdziale niniejszej książki przedstawię najciekawsze, moim zdaniem, koncepcje teoretyczne oraz rozwiązania praktyczne, które w spo­sób bezpośredni nawiązują do idei zawartych w teście Turinga. Omówione zostaną propozycje testów alternatywnych względem TT: odwrócony test Turinga (Inverted Turi.ng Test) autorstwa S. Watta, Minimum Intelligence Signal Test autorstwa Ch. McIvinstry’ego oraz test lady Lovelace (Lovelace Test) zaproponowany przez S. Bringsjorda. Przedstawię również praktyczną realizację idei testu Turinga, którą stanowi pewna klasa systemów automa­tycznej autoryzacji użytkownika powszechnie określana mianem CAPTCHA.

Książkę kończy dodatek zawierający krótką biografię Alana Mathisona Turinga.

Książka ta jest rozszerzoną i poprawioną wersją pracy doktorskiej obronio­nej w 2009 r. w Instytucie Filozofii Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Tekst pochodzi ze Wstępu do książki

Spis treści

Wstęp – 7

Rozdział 1. Test Turinga – 11

1. Historia idei testu Turinga – 11
2. Rekonstrukcja oryginalnych założeń testu Turinga – 15
3. Co bada test Turinga? – 20
4. Pewne nieporozumienia wokół testu Turinga – 23
   1. Prognoza Turinga – 23
   2. Test Turinga jako test płci – 25
   3. Antropomorfizm testu Turinga – 26

Rozdział 2. Spory i dyskusje wokół testu Turinga – 28

1. Wprowadzenie – 28
2. Filozoficzna teza testu Turinga – 32
   1. Argument z drzewa konwersacji – 32
   2. Johna Searle’a argument chińskiego pokoju – 34
   3. Dyskusja – 36
3. Pragmatyczna teza testu Turinga – 39
   1. TT jest za trudny dla inteligentnych maszyn – 39
   2. TT jest za mało restrykcyjny – 42
4. Twierdzenie Harraha w kontekście TT – 45

Rozdział 3. Test Turinga — perspektywa sędziego – 55

1. Próba formalnego ujęcia testu Turinga – 58
   1. TT jako gra – 59
   2. Inferencyjna logika pytań i scenariusze erotetyczne – 61
   3. Scenariusze erotetyczne a perspektywa sędziego w TT – 69

Rozdział 4. Test Turinga — inspirująca gra – 78

1. Wybrane propozycje alternatywne względem testu Turinga . . – 78
   1. Odwrócony test Turinga (Inverted TT) – 78
   2. Test lady Lovelace (Lovelace Test) – 80
   3. MIST — Minimum Intelligent Si.gnal Test – 82
2. Praktyczna realizacja idei TT — systemy CAPTCHA – 84
   1. Systemy CAPTCHA — charakterystyka – 84
   2. Dlaczego warto konstruować CAPTCHA? – 97

Aneks. Alan Mathison Turing (1912 1954) – 99

Literatura – 105

Indeks – 116

• Paweł Łupkowski – Test Turinga. Perspektywa Sędziego. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2010.
• http://www.kognitywistyka.net/encyklopedia/test-turinga.html