Zintegrowana formalizacja rozumowań normatywnych dotyczących własności deontycznych działań i stanów rzeczy

Projekt pt. Zintegrowana formalizacja rozumowań normatywnych dotyczących własności deontycznych działań i stanów rzeczy będzie realizowany we współpracy z Towarzystwem Naukowym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Autorem i kierownikiem projektu jest dr Robert Trypuz. Projekt zajął pierwszą pozycję na liście rankingowej w ramach Konkursu OPUS (Panel HS1).

Czego dotyczy projekt?

Problem formalizacji rozumowań normatywnych jest ważny dla wielu aspektów życia społecznego i gospodarczego. Znaczenie takich prac leży w lepszym zrozumieniu natury systemów normatywnych, w tym systemów prawnych, przepisów technicznych, procedur administracyjnych itp. oraz sposobu w jaki oddziaływują one na zachowanie adresatów norm w sytuacjach życia codziennego.

Celem projektu jest stworzenie systemów formalnych, logik, wspomagających podejmowanie decyzji w sytuacjach gdzie uwzględnione być muszą normy prawne i/lub moralne. Innymi słowy chodzi o dostarczenie adresatowi norm narzędzi ułatwiających uzyskanie precyzyjnej informacji co w danej sytuacji powinien lub może czynić i do osiągnięcia jakich stanów rzeczy powinien lub może się przyczynić.

Przykłady z przepisów prawa i systemów etycznych pokazują, że takie systemy uwzględniać muszą dwa typy norm: normy odnoszące się do działań i takie, które wprost mówią o kwalifikacji deontycznej rezultatów działań. Np. w umowie o dzieło znajduje się opis stanu rzeczy jakie wykonawca zobowiązany jest osiągnąć (np. “ściany pomalowane na biało”). Prace budowlane, prowadzące do osiągnięcia tych rezultatów, są natomiast regulowane przez normy bezpieczeństwa, które dotyczą odpowiedniego zachowania się podczas takich prac remontowych (np. podczas wchodzenia na drabinę, należy przez cały czas utrzymywać trzy punkty kontaktu z drabiną).

Istnieje wiele ważnych pytań i zagadnień, do których chcemy odnieść się w projekcie. Oto niektóre z nich:

• Czy prawne/moralne oceny rezultatów działań mogą zostać zredukowane do oceny samych działań i vice versa?
• W jaki sposób nowe rozporządzenia określone na poziomie działań lub wyników ich wpływają na system normatywny?
• Jakie są różnice między sposobami rozumowania dla norm dotyczących działań i dla norm dotyczących rezultatów działań?
• W jaki sposób procedury są regulowane przez normy postępowania i normy wyznaczające adresatowi spowodowanie pewnego stanu rzeczy?
• Co należy czynić, gdy realizacja procedury nie może być kontynuowana w pewnym momencie jej realizacji i nie doprowadzi do porządnego rezultatu?
• Jakie są zasady, które eliminują z wyborów adresata norm działania nielegalne prowadzące do stanów legalnych i działania dozwolone prowadzące do nielegalnych stanów rzeczy?
• Jak uniknąć pułapek w regulacjach prawa, czyli sytuacji, w których nie istnieją żadne działania prawnie dozwolone prowadzące do nakazanych stanów rzeczy?

Bardziej konkretne obszary oddziaływania wyników naszych prac związane są z zastosowaniem technicznych fragmentów formalizacji. Mogą one być wykorzystywane do regulowania działań ludzi i sztucznych agentów w środowisku cyfrowym, wspierać zawieranie umów elektronicznych, wyznaczać normy integralności w systemach baz danych, czy służyć do automatycznego sprawdzania spójności systemów normatywnych.