Świadomość, wolna wola, jaźń. Metafizyka Galena Strawsona

Projekt pt. Świadomość, wolna wola, jaźń. Metafizyka Galena Strawsona będzie realizowany na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II. Autorem i kierownikiem projektu jest mgr Jacek Jarocki. Projekt zajął trzecią pozycję na liście rankingowej w ramach Konkursu OPUS (Panel HS1).

Czego dotyczy projekt?

Choć program filozofii analitycznej miał pierwotnie charakter antymetafizyczny, mniej więcej od lat 70. XX wieku zaobserwować można coraz większe zainteresowanie tematyką klasycznie powiązaną z tą dziedziną. Dziś szczególnie intensywnie dyskutuje się między innymi:

1. problem świadomości fenomenalnej, tzn. sformułowane na gruncie filozofii umysłu zagadnienie relacji stanów mózgu do jakościowych stanów świadomych (tzw. qualiów);
2. problem wolnej woli, będący efektem zdroworozsądkowego przeświadczenia o sprawczości człowieka przy przeciwnej sugestii ze strony nauk przyrodniczych;
3. problem jaźni, której istnienie – choć intuicyjnie oczywiste – okazuje się kłopotliwe do udowodnienia (i utrzymania) na gruncie filozoficznym. Wszystkie te tematy podejmowane są przez angielskiego filozofa, Galena Strawsona.

Zaproponowane przez niego rozwiązania owych kwestii, składające się na spójny pogląd na naturę rzeczywistości, są obiecującą próbą sformułowania nowych ram teoretycznych dla klasycznych problemów metafizycznych. Jego propozycje są tym bardziej interesujące, że choć biorą swój początek w filozofii analitycznej, wykraczają poza jej paradygmat, odwołując się często do tradycji historycznych. Nie może więc dziwić rosnąca popularność myśli Strawsona, mimo że jego tezy – np. osadzony w tradycji klasycznego empiryzmu panpsychizm oraz argument za irrelewantnością problemu wolnej woli ze sprzeczności przyczynowania causa sui – wywołują niekiedy kontrowersje. Jednakże w punkcie wyjścia przyjmuję nie tylko, że poglądy Strawsona stanowią spójne opracowanie wybranych problemów metafizyki analitycznej, ale również, że – inkorporowane do współczesnych sporów – mogą okazać się one pomocne i rzucić nowe światło na podejmowaną tematykę.

Badania podstawowe będą składać się z dwóch etapów. Pierwszy z nich, przygotowawczy, będzie polegał na zebraniu najnowszej literatury przedmiotu z dziedzin filozoficznych, wskazanych w tytule projektu oraz na jej opracowaniu, tj. dokonaniu systematyzacji zajmowanych stanowisk, prześledzeniu argumentacji i opracowaniu narzędzi konceptualnych, pomocnych do lepszego ujęcia podejmowanych zagadnień. Drugi, główny etap będzie polegał na zapoznaniu się z dorobkiem naukowym Galena Strawsona oraz na opracowaniu jego myśli przy pomocy siatki pojęciowej, wypracowanej na poprzednim etapie. Dzięki temu koncepcja Strawsona zostanie przedstawiona na mapie stanowisk filozoficznych współcześnie zajmowanych w debatach metafizycznych. Kluczowym punktem tego etapu będzie nawiązanie bezpośredniej współpracy z Galenem Strawsonem, co pozwoli na zminimalizowanie błędów w interpretacji jego myśli.

Każdy etap badań będzie referowany za pomocą artykułów publikowanych w czołowych czasopismach filozoficznych oraz wystąpień na najważniejszych konferencjach naukowych. Dzięki temu polski czytelnik zyska syntetyczne opracowanie problemu świadomości, wolnej woli i jaźni, ale przede wszystkim zapozna się ze sposobem rozwiązania tych kwestii przez Galena Strawsona. W ten sposób wypełniona zostanie luka w polskim piśmiennictwie filozoficznym, co da asumpt do dalszych badań. Docelowa monografia ma zaś być pierwszą w Polsce i – wedle mojej wiedzy – na świecie syntezą myśli Galena Strawsona.