Przewodnik po kognitywistyce

Nakładem Wydawnictwa WAM ukazał się interesujący Przewodnik po kognitywistce pod red. Józefa Bremera, w którym znalazły się teksty naszych Profesorów, a także Przyjaciół Wydziału Filozofii KUL.

Przewodnik po kognitywistyce

PRZEWODNIK PO KOGNITYWISTYCE zawiera teksty znanych polskich filozofów i naukowców prowadzących interdyscyplinarne badania nad umysłem. Wychodząc z założenia, że procesy poznawcze można poddać empirycznym badaniom, zakres kognitywistyki obejmuje szerokie spektrum analiz: od systemów biologicznych po systemy sztucznej inteligencji. Stosowana w tych badaniach metodologia łączy analizy nauk humanistycznych i formalnych z podejściem przyrodniczo-eksperymentalnym obecnym w psychologii i neuronaukach, jak i z syntetyczno-konstruktywistycznymi technikami z zakresu informatyki.
Prezentowane opracowanie odzwierciedla tak rozumiany przedmiot badań kognitywistyki i jej metodologię. Pierwsza część wprowadza w podstawowe zagadnienia kognitywistyki od strony filozofii, językoznawstwa, systemów opartych na wiedzy czy psychologii poznawczej. W drugiej omówiono obecne w kognitywistyce problemy filozoficzne. Trzecia część przedstawia wybrane osiągnięcia neuronauk, a czwarta – modele uczenia w sztucznej inteligencji oraz budowę i funkcjonowanie sieci neuronowych. W części piątej podjęto refleksję nad przyswajaniem języka. Ostatnia część odnosi się do najnowszych badań w psychologii poznawczej, skupiających się na reprezentacjach, uwadze wzrokowej, ucieleśnionym poznaniu, rozumowaniu, wiedzy wrodzonej czy tzw. mind-readingu.
Redaktor tomu: JÓZEF BREMER SJ

Spis treści

• Józef Bremer – Wprowadzenie

Rozdziały wprowadzające

• Urszula Żegleń – Znaczenie filozofii dla kognitywistyki
• Elżbieta Tabakowska – Językoznawstwo kognitywne – geneza, kierunki i perspektywy Grzegorz J. Nalepa – Sztuczne systemy oparte na wiedzy
• Marta Siedlecka, Edward Nęcka – Psychologia poznawcza
• Adam Chuderski – Modelowanie procesów poznawczych

Filozofia

• Robert Poczobut – Status umysłu
• Marcin Miłkowski – Filozofia kognitywistyki – Arkadiusz Chrudzimski – Intencjonalność
• Marek Hetmański -Przetwarzanie informacji
• Józef Bremer – Marzenia senne jako model świadomości zjawiskowej

Neuronauka

• Grzegorz Króliczak, Szymon Biduła – Widzenie
• Magdalena Senderecka – Analiza potencjałów zdarzeniowych i jej zastosowanie w badaniach nad uwagą selektywną
• Mateusz Gola – Podstawy nauki o mózgu – poznanie

Sztuczna inteligencja

• Mariusz Flasiński – Modele uczenia w sztucznej inteligencji
• Ryszard Tadeusiewicz – Sztuczne sieci neuronowe

Językoznawstwo

• Piotr Konderak – Akwizycja (przyswajanie) języka

Psychologia poznawcza

• Mykola Chumak, Piotr Francuz – Reprezentacja/wyobrażenia
• Marcin Leszczyński – Uwaga wzrokowa i pamięć robocza. Sposoby badania oraz wybrane dyskusje
• Michał Wierzchoń, Marta Łukowska – Ucieleśnione poznanie
• Joanna Sztuka, Grzegorz Sędek – Rozumowanie
• Jarosław Orzechowski, Patrycja Maciaszek – Rozwiązywanie problemów
• Maciej Haman, Arkadiusz Gut – Wiedza wrodzona
• Arkadiusz Gut – Badania kognitywne i rozwojowe nad czytaniem umysłu

Czym jest kognitywistyka?

We wprowadzeniu Józefa Bremera czytamy:

Dla znanego psychologa P.G. Zimbardo kognitywistyka (nauka o poznawaniu, cognitive science) jest dziedziną interdyscyplinarną, która rozwinęła się jako szerokie podejście do badania różnorodnych systemów i procesów przetwarzania informacji. […] czerpie wiedzę z trzech zachodzących na siebie dyscyplin: psychologii poznawczej, nauki o komputerach i nauki o układzie nerwowym. Swój wkład w nią mają również filozofia, ekonomia i antropologia kulturowa. Opracowano także naukowe metody poznawczo-literackiej analizy tworzenia i rozumienia przez umysł ludzki opowieści, dramatów, mitów i rytuałów – aktów wyobraźni, które nadają znaczenie ludzkiej egzystencji. Nauka o poznawaniu dąży do rozstrzygnięcia klasycznej kwestii myśli zachodniej: Czym jest wiedza i jak jest ona reprezentowana w umyśle?[1]

Kognitywistyka jako interdyscy­plinarna nauka o poznawaniu

Zakres tak rozumianej kognitywistyki obejmuje pole wspólne psycho­logii poznawczej (cognitivepsychology), sztucznej inteligencji (artificial Interintelligence) oraz nauki o układzie nerwowym (neuroscience). Interdyscyplinarny charakter kognitywistyki najlepiej widać w jej metodycznym traktowaniu przedmiotu badań. Łączy się w nim podejście humanistyczno-analityczne obecne w naukach humanistycznych i naukach formal­nych (np. w językoznawstwie teoretycznym) ze znanym z psychologii czy z neuronauk podejściem przyrodniczo-eksperymentalnym, a tak­że z technikami syntetyczno-konstruktywnymi z zakresu informatyki.

Przykładowo badania kognitywne opierają rozumienie wyrażeń języka naturalnego na lingwistycznych teoriach gramatyki, sprawdzają psycholingwistyczne hipotezy o procesach przetwarzania za pomocą badań empirycznych, odwołując się przy tym do badań eksperymentalnych oraz do badań tworzących modele symulacyjne („modelowanie kognitywne”) za pomocą komputerowo-lingwistycznych technik programowania (opierających się na sztucznej inteligencji).

Przedmiot badań Bliższym celem kognitywistyki jest badanie naszych ludzkich zdolności psychicznych i leżących u ich podstaw zdarzeń oraz warunków potrzebnych do ich zachodzenia. Jej celem dalszym jest opisywanie i wyjaśnianie poznania u innych organizmów żywych, a także poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o możliwość poznania siebie i otoczenia za pomocą systemów technicznych. Przyjmując, że procesy poznawcze można uznać za zdarzenia obliczalne, kognitywista uzyskuje naukowe podejście obejmujące systemy biologiczne i systemy sztucznej inteligencji.[2]

Kognitywistę interesuje relacja między procesami świadomego przeżywania a naszą zmysłowością i motoryką. Do tych procesów należą na przykład myślenie, pamięć, uczenie się czy operowanie językiem. Tym samym zakres przedmiotowy badań kognitywistycznych nie jest ograniczony do czystego, teoretycznego opisu i wyjaśniania naszego poznawania, lecz obejmuje on także emocje, motywacje i akty wolitywne.

[1] P.G. Zimbardo, Psychologia i życie, przeł. E. Czerniawska i in., Warszawa: WN PWN, 1999, s. 394.

[2] W. Duch, Czym jest kognitywistyka, <https://www.fizyka.umk.pl/~duch/cog-book/kognitywistyka.htm> [dostęp: 10.11.2014].

• http://e.wydawnictwowam.pl/tyt,70645,Przewodnik-po-kognitywistyce.htm