„Tematem przewodnim wszystkich tekstów jest problem ulepszania człowieka, ideowo mieszczący się w szeroko rozumianym nurcie transhumanizmu. Nurt ten postuluje celowe dążenie do poprawiania ludzkiej natury, choć owo poprawianie może być rozumiane bardzo odmiennie: od ograniczonych interwencji terapeutycznych, przez intensyfikowanie naturalnych cech o różnym charakterze (np. wydłużanie życia, ulepszanie zdolności kognitywnych), aż po dążenie do wykreowania jakościowo odmiennej podmiotowości, w jakichś istotnych aspektach lepszej od człowieka. Każdy z tych programów może być z kolei realizowany za pomocą różnych technik i w różnym zakresie. Wszystko to tworzy bardzo złożony i dynamiczny konglomerat zagadnień, na tyle jednak nowy, że nie zostały jeszcze wypracowane standardowe linie argumentacyjne odnoszące się do filozoficznej i etycznej oceny różnych jego aspektów.

Praca poświęcona tej problematyce może zatem stanowić ważny element aktualnej debaty, może się przyczynić do lepszego zrozumienia różnych aspektów transhumanizmu i służyć do wypracowania roztropnego konsensusu, który stanie się w przyszłości punktem odniesienia dla normowania praktyk badawczych, zachowań społecznych czy tworzenia prawa”.

– dr hab. Jacek Jaśtal

„Książka składa się z 11 artykułów, poprzedzonych wprowadzeniem redaktorów książki, zatytułowanym Pomiędzy transhumanizmem a biokonserwatyzmem. I choć nie oddaje tego tytuł książki, to właśnie transhumanizm jest koncepcją, z którą jawnie lub ukrycie dyskutują autorzy tekstów. Redaktorzy słusznie podkreślają rosnące w Polsce zainteresowanie transhumanizmem, trudności w jego zdefiniowaniu, wieloznaczność rozmaitych „transhumanistycznych” terminów, radykalizm idei ulepszenia już nie tylko jednostki, ale gatunku ludzkiego.

Artykuły zostały napisane w duchu filozofii klasycznej, ale z dużym wyważeniem. Dla badaczy wkraczających na to pole refleksji książka będzie użyteczna, ponieważ szybko można się zapoznać z głównymi tezami transhumanizmu i głównymi liniami krytyki”.

– dr hab. Agnieszka Lekka-Kowalik, prof. KUL

Wraz z postępującymi możliwościami ingerencji w organizm człowieka, mającymi na celu zarówno naprawianie błędów natury, jak i ulepszanie organizmu, zaczęła intensywnie się rozwijać medycyna estetyczna. O ile błędy natury nie budzą wątpliwości co do konieczności ich naprawiania, o tyle jej polepszanie jest już dyskusyjne. Ten obszar działalności dotyczy zmian natury fizycznej.

W książce podjęto problematykę drugiego rodzaju ingerencji – ulepszania, i to kognitywnego. Jak się wydaje, jest to działanie znacznie bardziej niebezpieczne, bo nie dotyczy zmian chorobowych, czyli naprawiania błędów natury, a ulepszania i tak sprawnie funkcjonującego umysłu. Przy czym, to ulepszanie może być dokonywane przy użyciu wybranych wzmacniaczy naturalnych bądź farmakologii lub zaawansowanych technologii. I to te ostatnie budzą bardzo dużo poważnych dyskusji i krytycznych uwag.

We wszystkich tekstach zamieszczonych w książce poruszona została bardzo aktualna i intensywnie dyskutowana problematyka. Podjęte analizy dokonywane są w różnych aspektach, w kontekście różnych obszarów badawczych. Przedstawione artykuły są rzetelnie udokumentowane i to w znacznej części najnowszą literaturą.

Prof. dr hab. Anna Latawiec

Recenzowana monografia jest zbiorem artykułów z zakresu antropologii filozoficznej i etyki, której przedmiotem jest próba zrozumienia i krytycznej oceny idei transhumanizmu, zwłaszcza idei ulepszania poznawczego człowieka. Wyniki tej próby układają się w przewodnik po filozoficznych problemach transhumanizmu. Jest to przewodnik filozoficzny napisany z pozycji szeroko rozumianej filozofii klasycznej, poszerzonej o zdobycze filozofii współczesnej i nauk empirycznych, który prezentuje w głównej mierze stanowisko biokonserwatyzmu.

Publikacja jest przykładem bardzo dobrej pracy filozoficznej w zakresie identyfikacji i syntetycznego przedstawienia problemów filozoficznych, rodzących się na styku idei transhumanizmu i projektów naukowo-technicznych zaangażowanych w ulepszenie poznawcze człowieka, oraz przykładem ostrożności badawczej wszystkich autorów w formułowaniu wniosków normatywnych. Krytyczny wymiar obecny w wielu tekstach nie jest radykalny. Oceny szans, zagrożeń, nadziei, płynących szerokim nurtem z transhumanizmu są wyważone, oparte na dobrej wiedzy faktograficznej i – co jest kluczowe – na dobrych analizach filozoficznych.

Praca jest skierowana do specjalistów (naukowców i studentów) różnych dyscyplin zajmujących się człowiekiem: filozofów, psychologów, biologów, humanistów, ale także jej czytelnikami mogą być niespecjaliści, dla których trudnością nie będzie wybitnie specjalistyczny język naukowy używany w tekście.

Dr hab. Zbigniew Wróblewski, prof. KUL

Piotr Duchliński, Grzegorz Hołub
Ulepszanie poznawcze człowieka. Perspektywa filozoficzna
Akademia Ignatianum w Krakowie / WN AIK, Kraków 2021

[tab]
[tab_item title=”Spis treści”]

Spis treści

• Piotr Duchliński, Grzegorz Hołub | Ulepszanie poznawcze – perspektywa filozoficzna. Wprowadzenie do debaty | 7
• Piotr Duchliński, Grzegorz Hołub | Cognitive Enhancement. Philosophical Perspective: An Introduction into the Debate | 19
• Grzegorz Hołub | Ulepszanie człowieka a ulepszanie poznawcze | 29
• Artur Gunia | Klasyfikacja metod wzmacniania poznawczego | 41
• Piotr Duchliński | Podmiot poznania w perspektywie cognitive enhancement | 83
• Robert Poczobut | Ulepszanie procesów poznawczych za pomocą artefaktów | 145
• Anna Bugajska | Ulepszona wyobraźnia jako element projektu transhumanistycznego | 165
• Jerzy Kopania | Kartezjanizm transhumanistyczny | 1 85
• Maria Nowacka | Od udoskonalania umysłu do determinizmu prozdrowotnego | 219
• Tadeusz Biesaga SDB | Teleologia natury ludzkiej i autoteleologia osoby a ulepszanie poznawcze człowieka | 243
• Bp Jacek Grzybowski, Michał Zembrzuski | Pytania o transhumanizm – nadzieja ludzkości czy antropologiczny błąd? | 259
• Teresa Grabińska | Czy świat wirtualny jest symulacją? | 307
• Urszula Kosielińska-Grabowska, Justyna Holocher | Odpowiedzialność udoskonalonego lekarza | 335
• Maciej Manikowski | Czy i jak można poznać to, co (metafizycznie) niepoznawalne? | 379
• Noty o autorach | 399
• Indeks osób | 405

[/tab_item]
[tab_item title=”Wprowadzenie do debaty”]

PIOTR DUCHLIŃSKI, GRZEGORZ HOŁUB

Ulepszanie poznawcze

Perspektywa filozoficzna

Wprowadzenie do debaty

Umysł jest ograniczony. Jest to fakt na tyle oczywisty, że rzadko kto podejmuje się otwartych prób jego kwestionowania^[1]. Ograniczeń poznawczych doświadczamy niemalże na każdym kroku, spełniając określone czynności poznawcze, takie jak spostrzeganie, rozumowanie, przypominanie, klasyfikowanie. Codziennie setki razy przyłapujemy się na tym, że nasz system poznawczy płata nam różne kognitywne figle, które czasem mogą nas dużo kosztować, zwłaszcza jeśli chodzi o tzw. społeczne konsekwencje naszych zachowań opartych na błędnych kategoryzacjach. Zazwyczaj jednak przechodzimy nad tym do porządku dziennego, nie zastanawiamy się bliżej nad ich przyczynami ani też nie podejmujemy zbyt wyrafinowanych wysiłków, aby zniwelować ich występowanie w przyszłości. Szybko wybaczamy sobie drobne pomyłki podczas spostrzegania, przypominania, wyprowadzania wniosków czy klasyfikowania różnych zjawisk. Do naszych ograniczeń umysłowych, które nie zaburzają tzw. normalnego funkcjonowania kognitywnego, szybko się przyzwyczajamy, a jest tak dlatego, że ich występowanie nie zaburza naszych procesów orientacji w rzeczywistości przyrodniczej, społecznej i kulturowej.

Nie wszyscy jednak tak szybko i łatwo wybaczają matce naturze, że obdarowała nas takim ograniczonym systemem poznawczym. We współczesnej kulturze istnieją silne nurty naukowobadawcze o charakterze filozoficzno-ideologiczno-społecznym^[2], zwane transhumanizmem, którego zwolennicy formułują postulaty ulepszania kondycji poznawczej homo sapiens za pomocą współczesnej biotechnologii, która ma na swoim koncie poważne osiągnięcia umożliwiające zrealizowanie odwiecznych pragnień ludzkości na doskonałym podmiocie poznającym, gdy jego sprawności kognitywne uwolnione są od wszelkich niedoskonałości, w które wyposażyła nas biologiczna matka natura.

W ramach transhumanizmu od lat promuje się ideę wszechstronnego ulepszenia kondycji ludzkiej, która obejmowałaby obszary ulepszania genetycznego, moralnego, poznawczego (w tym np. ulepszanie inteligencji, pamięci i emocji) oraz społecznego. Sam termin cognitive enhancement jest wieloznaczny i posługując się nim, trzeba mieć na uwadze konteksty, w jakich jest stosowany. Szeroko definiowany obejmuje wiele niefarmakologicznych i farmakologicznych interwencji, których przeznaczeniem jest wzmocnienie ludzkich funkcji poznawczych w celu zachowania zdrowia i dopasowania się do środowiska. Dzięki ulepszaniu nasze funkcje poznawcze mają być o wiele bardziej wydajne, co w praktyce umożliwi nam lepsze rozwiązywanie różnych sytuacji problemowych. Ale charakterystykę ulepszania poznawczego da się na tyle szeroko określić, że jej celem może być całkowite zniwelowanie biologicznych ograniczeń poznawczych, co wiąże się z lansowanym przez wielu transhumanistów projektem nowego postczłowieka, którego funkcje poznawcze będą do tego stopnia zoptymalizowane, że obecnie nie potrafimy sobie tego wyobrazić. Ulepszanie (enhancement) nie jest jednak terapią medyczną. Ta odnosi się działań podejmowanych wobec osób cierpiących na różnego rodzaju schorzenia neurologiczne i psychiatryczne, które trwale lub przejściowo mogą zaburzać sprawności kognitywne. Celem terapii jest bowiem przywrócenie — oczywiście w miarę możliwości — optymalnego stanu funkcjonowania człowieka. Natomiast ulepszanie kognitywne ma dotyczyć ludzi zasadniczo zdrowych, którzy jednak z różnych powodów chcieliby, aby ich sprawności kognitywne były jeszcze nadziej wydajne niż na obecnym etapie rozwoju psychobiologicznego^[3]. Decydując się na różne strategie ulepszania, mogą w ten sposób zrealizować swoją indywidualną wolność morfologiczną^[4].

Problematyka ulepszania kognitywnego budzi dziś szerokie zainteresowanie. Jest przedmiotem interdyscyplinarnych dyskusji, w których biorą udział naukowcy z różnych obszarów wiedzy, takich jak medycyna, neurobiologia, neuronauki, psychologia poznawcza, filozofia, a także teologia. Okazuje się, że problematyka ulepszania poznawczego jest dziś na tyle rozległa, że nie może być przebadana w ramach jednej dyscypliny badawczej, stąd też coraz mocniej podkreślane postulaty interdyscyplinarnego podejścia do tej problematyki[5], w którym pokładane są duże nadzieje. Wielu zwolenników tzw. radykalnego ulepszania kognitywnego żywi wiarę, że koordynacja wspólnie prowadzonych badań empirycznych i konceptualnych umożliwi w niedalekiej przyszłości całkowite wyeliminowanie ograniczeń poznawczych homo sapiens. Ulepszanie poznawcze jest nie tylko problemem filozoficznym czy etycznym, ale też społecznym i politycznym mocno związanym z ekonomicznymi problemami polityki zdrowia publicznego[6].

Zwolennicy ulepszania poznawczego traktują człowieka jako system poznawczy, który spełnia określone funkcje poznawcze, takie jak spostrzeganie, przypominanie, rozumowanie, kierowanie zachowaniem itp. Poznanie jest procesem, który polega na wielopoziomowym przetwarzaniu informacji, konstruowaniu różnych form reprezentacji (np. wyobrażeniowych, pojęciowych, pamięciowych), koniecznych do skutecznego kierowania działaniem w otoczeniu^[7]. Wszystkie funkcje poznawcze realizowane są w mózgu — niedoskonałym organie — w który wyposażyła nas oparta na doborze naturalnym ewolucja biologiczna. Spektrum ulepszania kognitywnych funkcji spełnianych przez system poznawczy jest bardzo szerokie. W literaturze przedmiotu możemy spotkać się z różnymi koncepcjami i klasyfikacjami, które są szeroko omawiane i krytycznie dyskutowane. I tak wskazuje się na rolę tzw. naturalnych wzmacniaczy poznawczych, do których np. należą dostępne wszystkim ludziom suplementy diety^[8]. Zalicza się do nich np. kofeinę, z którą każdy z nas spotyka się, pijąc poranną kawę. Jako zewnętrzne czynniki ulepszające sprawności kognitywne człowieka wskazuje się też na edukację, trening, medytację. Chodzi tutaj o pewne kulturowo zaakceptowane sposoby ćwiczenia umysłu, inteligencji czy pamięci^[9]. Tego typu formy ulepszania poznawczego zalicza się także do tzw. niefarmakologicznych strategii ulepszania^[10]. Do innych, już bardziej zaawansowanych, sposobów ulepszania poznawczego człowieka zalicza się stosowanie środków farmakologicznych w postaci różnych leków psychotropowych, narkotyków stymulujących funkcjonowanie mózgu i systemu nerwowego^[11]. Te bardziej zaawansowane metody ulepszania kognitywnego proponuje się w ramach tzw. neuroulepszania (neuroenhancement), które polega na farmakologicznej ingerencji w określone struktury ludzkiego mózgu tak, aby mógł on coraz skuteczniej dopasowywać się do środowiska. Za pomocą ulepszania farmakologicznego zmierza się do poprawy wydajności funkcji poznawczych (np. inteligencji i pamięci) oraz emocjonalnych (np. poprawy nastroju czy zniwelowania tzw. emocji odpowiadających za działania antyspołeczne)^[12]. Przy radykalnych podejściach do problematyki ulepszania poznawczego proponuje się nawet zastąpienie mózgu biologicznego różnymi formami materiału syntetycznego — bardziej trwałego i niepodatnego na zmiany, którym z konieczności ulega materiał biologiczny. Bierze się również pod uwagę przeniesienie ludzkiego umysłu (uploading) na bardziej trwałe nośniki niż mózg biologiczny. W tej kwestii znany amerykański informatyk i filozof futurysta Ray Kurzweil — zwolennik radykalnego ulepszenia — z dużym optymizmem stwierdza, że w roku 2030 każdy człowiek będzie mógł podłączyć swój umysł do tzw. chmury. W ten właśnie sposób przetransponowany do sieci — czyli do świata wirtualnego — „człowiek”-umysł, będzie mógł zapewnić sobie upragnioną nieśmiertelność, której nie może zrealizować w obecnej kondycji biologicznej. Tak rozumiany projekt ulepszenia kognitywnego człowieka wiąże się z jego całkowitą wirtualizacją, odrealnieniem i pozbawieniem ciała, bo przecież w sieci będzie istniał tylko umysł nawiązujący kontakty z innymi umysłami podłączonymi do chmury. A wszystko to stanie się możliwe dlatego, że będziemy dysponować nową sztuczną korą mózgową, która umożliwi nam pełne funkcjonowanie w świecie wirtualnym. Fizyczna i biologiczna struktura człowieka ulegną wirtualizacji, czyli staną się cząstkami informacji^[13].

Podejście, w którym zaleca się ulepszanie poznawcze za pomocą naturalnych wzmacniaczy, nie budzi zasadniczo poważniejszych kontrowersji. Natomiast koncepcje farmakologicznego ulepszania człowieka, jak również te odwołujące się do technologicznej ingerencji w strukturę mózgu stale są przedmiotem różnych krytycznych debat i dyskusji^[14]. W sposób szczególny krytycznie dyskutowane są zagadnienia etyczne i bioetyczne związane z ryzykiem, autonomią podmiotu, identycznością osoby, polityką zdrowia publicznego, a także sprawiedliwym dostępem do technik ulepszania, które towarzyszą próbom farmakologicznego ulepszania sprawności poznawczych^[15]. Stale też prowadzone są badania o charakterze empirycznym, których zadaniem jest określenie wpływu środków farmakologicznych na funkcje poznawcze mózgu. Ich rola jest istotna dla wypracowania wyważonej oceny społecznej zakresu i ograniczeń ulepszania kognitywnego^[16].

W obecnym tomie dotyczącym problematyki ulepszania człowieka koncentrujemy się na ulepszaniu poznawczym. Choć problematyka ta jest mocno uwikłana w różne konteksty interdyscyplinarne, to jednak można zrekonstruować pewne wspólne wszystkim zwolennikom transhumanizmu idee filozoficzne, które napędzają różne wizje ulepszania poznawczego. Uważamy bowiem, że spór ten jest klasycznym sporem filozoficznym, którego nie można ostatecznie rozstrzygnąć argumentami czysto empirycznymi. Dlatego też przedstawione analizy mają charakter konceptualny, a niekiedy nawet mocno spekulatywny.

Wszystkie teksty zamieszczone w niniejszym tomie są po pierwsze próbą zrozumienia fenomenu ulepszania kognitywnego człowieka głoszonego przez różnych zwolenników transhumanizmu, po drugie próbą krytycznego przyjrzenia się ich propozycjom. Chcemy zrozumieć propozycje lansowane przez transhumanizm, gdyż uważamy, że nurt ten ma wpływ na mentalne i kulturowe przemiany naszych czasów. W dużej mierze wiele zamieszczonych w tomie studiów koncentruje się na odsłonięciu tzw. antropologicznych założeń, na których opierają się transhumanistyczne pomysły dotyczące ulepszania poznawczego. Trzeba bowiem pamiętać, że wszelkie imperatywy nakazujące poznawcze ulepszanie człowieka uwarunkowane są określoną antropologią, czyli filozoficzną koncepcją człowieka. Każda epistemologia, jeśli można tak powiedzieć, opiera się bowiem na jakiejś antropologii, a ta ostatecznie wyrasta z pewnej treściowo zdeterminowanej wizji rzeczywistości opracowywanej na gruncie filozofii bytu.

W kilkunastu studiach zamieszczonych w niniejszej pozycji te właśnie wątki antropologiczne zostały mocno wyeksponowane^[17]. Nawet jeśli sami transhumaniści wprost nie ujawniają określonych założeń antropologicznych, to jednak uważna i krytyczna lektura ich teoretycznych propozycji pozwala na wydobycie tej antropologii. W naszej ocenie jest to antropologia naturalistyczna, która wyraża się w tezie, że człowiek jest pewną wiązką funkcjonalnych własności, które można ulepszać według różnych apriorycznych kryteriów. Transhumaniści nie mówią np. o podmiocie poznania tylko o systemie poznającym złożonym z mózgu biologicznego i różnych funkcji poznawczych. Nawet takie określenie jest już wyrazem pewnego stanowiska filozoficznego. Dlatego w sporze o wartość ulepszania poznawczego rola filozofii jest nie do zastąpienia. To bowiem na filozofii spoczywa obowiązek dokonania po pierwsze rozpoznania tej problematyki, po drugie wskazania jej zakresu, epistemologicznych i metodologicznych ograniczeń, a po trzecie sformułowania ocen etycznych, które związane są z nieuchronnym ryzykiem towarzyszącym wszelkim pomysłowym próbom radyklanego ulepszania funkcji poznawczych człowieka.

Książka, którą oddajemy do rąk polskiego czytelnika, kontynuuje dyskusje nad transhumanizmem i biokonserwatyzmem zawarte w poprzednich pracach: Ulepszanie człowieka – perspektywa filozoficzna (Kraków 2018), Ulepszanie moralne człowieka – perspektywa filozoficzna (Kraków 2019). Od razu jednak pragniemy zastrzec, że w pracy zostały poruszone tylko wybrane zagadnienia z bardzo bogatej puli problemowej dotyczącej ulepszania kognitywnego. Zadecydowały o tym przede wszystkim preferencje badawcze zaproszonych do współpracy autorów. Nie ukrywamy, że niniejsza praca jest głosem krytycznym wobec pewnych propozycji lansowanych przez prominentnych transhumanistów w zakresie ulepszania kognitywnego. Zasadniczo stanowisko redaktorów — jak również poszczególnych autorów — mieści się w obrębie szeroko rozumianej filozofii klasycznej poszerzonej o zdobycze filozofii współczesnej i nauk empirycznych. Można by je też podciągnąć pod stanowisko biokonserwatywne. Jest ono krytyczne, gdyż uważamy, że wiele postulatów dotyczących poznawczego ulepszania człowieka, głoszonych przez prominentnych transhumanistów, zahacza wprost o science fiction i nie ma nic wspólnego z faktycznym rozwojem nauki i jej możliwościami technologicznymi. Są to postulaty czasem tak mało realistyczne, że rodzi się uzasadnione podejrzenie, że są one wytworem wyobraźni zbyt rozbudzonej osiągnięciami ludzkiej technologii, nad którą wielu prominentnych autorów już dawno straciło kontrolę. Poza tym projekty te nie znajdują potwierdzenia w badaniach empirycznych prowadzonych na gruncie różnych nauk przyrodniczych, np. w różnych działach badań klinicznych. Trzeba bowiem pamiętać, że wiele z metod proponowanych do ulepszania znajduje się w fazie eksperymentalnego testowania i potrzeba jeszcze czasu na to, aby ostatecznie potwierdzić ich skuteczność. Pewne projekty i przewidywania, np. dotyczące wirtualizacji osoby czy tzw. uploading, są formułowane po prostu na wyrost, dominuje w nich fantazja nad zdrowym rozsądkiem i emocjonalny entuzjazm nad krytyczną oceną możliwości współczesnej technonauki.

Nie jest to jednak krytyka radykalna, która w całości kwestionowałaby dorobek transhumanistów. Sam bowiem postulat ulepszania poznawczego człowieka — głoszony przez transhumanistów — jest ze wszech miar słuszny, wątpliwe są tylko narzędzia i metody działania, za pomocą których planowane jest jego urzeczywistnienie. Stąd też sam postulat podlega nie tylko ocenie epistemologicznej i metodologicznej, ale też ocenie moralnej ze względu na godziwość zastosowanych środków. W naszym przekonaniu środki te są moralnie wątpliwe dlatego, że mogą doprowadzić do zniszczenia psychologicznej tożsamości natury ludzkiej, a tym samym doprowadzić — zamiast do ulepszenia — do zaburzenia lub, co jeszcze gorsze, zniszczenia różnych funkcji poznawczych człowieka.

Niniejsza monografia nie zamyka naszych prób zrozumienia i krytycznego przedyskutowania wyzwań, jakie stawia przed nami transhumanizm. Prognozujemy dalsze badania nad transhumanizmem i różnymi problemami, które on generuje. Na zakończenie chcemy tylko zaznaczyć, że wokół tej problematyki ukonstytuowała się przed trzema laty grupa badawcza osób, którą uważny czytelnik po zapoznaniu się z poprzednią i niniejszą książką będzie mógł bez żadnego problemu zidentyfikować. Pochodzą one z różnych środowisk akademickich w Polsce. Reprezentują różne paradygmaty i style filozofowania, nie zawsze dające się ze sobą łatwo zharmonizować. Ale łączy je jedno: bezkompromisowa próba zrozumienia fenomenu transhumanizmu i proponowanych w jego ramach różnych form ulepszania i przeprowadzenia jego wyważonej krytycznej wieloaspektowej oceny. Wyrażamy zadowolenie, że problematyka ulepszania poznawczego ponownie zintegrowała wokół siebie środowiska naukowo-badawcze w Polsce, którym leży na sercu troska o kształt współczesnej kultury humanistycznej, coraz bardziej zagrożonej przez różne utopie i ideologie, których zwolennicy chcą zapewnić człowiekowi raj na ziemi.

Bibliografia

• Bostrom N., Sandberg A., CognitiveEnhancement:Methods, Ethics, Regulatory Challenges, „Science and Engineering Ethics” 2009, 15(3), s. 311-341. Glannon W., Neuroethics: Cognitive Enhancement, https://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/ (dostęp: 14.07.2020).
• Hildt E., Cognitive Enhancement — A Critical Look at the Recent Debate, w: Cognitive Enhancement: An Interdisciplinary Perspective, red. E. Hildt, A.G. Franke, Springer, Dordrecht-Heidelberg-New York-London 2013, s. 1-14.
• Kurzweil R., Wnerwiające nanoboty, przeł. J. Stradowski, „Gazeta Wyborcza”, 1.01.2001, s. 21.
• Meulen R. ter, The Ethical Debate on Human Enhancement and Cognitive Enhancement by Way of Biotechnologies, w: Rethinking Cognitive Enhancement, red. R. ter Meulen, A.D. Mohammed, W. Hall, Oxford University Press, Oxford 2017, s. 15-37.
• Munch N., Transhumanismls Anthropological Assumptions: A Critique, w: The Human Enhancement Debate and Disability New Bodies for a Better Life, red. M. Eilers, K. Gruber, Ch. Rehmann-Sutter, Palgrave Macmillan, London 2014, s. 204-226.Rethinking Cognitive Enhancement, red. R. ter Meulen, A.D. Mohammed, W. Hall, Oxford University Press, Oxford 2017.
• Tabassum N., Rasool S., Ahmad Malik Z., Ahmad F., Natural Cognitive Enhancers, „Journal of Pharmacy Research” 2012, 5(1), s. 153-160. Theory-Driven Approaches to Cognitive Enhancement, red. L.S. Colzato, Springer, Cham 2017.
• Vita-More N., History of Transhumanism, w: The Transhumanism Handbook, red. N. Lee, Springer, Cham 2019.

[1] Zob. Theory-Driven Approaches to Cognitive Enhancement, red. L.S. Colzato, Cham 2017, s. vii-viii.

[2] „As a philosophy transhumanism deals with the fundamental nature of reality, knowledge, and existence. As a worldview, it offers a cultural ecology for understanding the human integration with technology. As a scientific study, it provides the techniques for observing how technology is shaping society and the practice for investigating ethical outcomes. Its social narrative emerges from humans overcoming odds and the continued desire to build a world worth living in. These processes require critical thinking and visionary accounts to assess how technology is altering human nature and what it means to be human in an uncertain world”, N. Vita-More, History of Transhumanism, w: The Transhumanism Handbook, red. N. Lee, Cham 2019, s. 49.

[3] „An intervention that is aimed at correcting a specific pathology or defect of a cognitive subsystem may be characterized as therapeutic. An enhancement is an intervention that improves a subsystem in some way other than repairing something that is broken or remedying a specific dysfunction”, N. Bostrom, A. Sandberg, Cognitive Enhancement: Methods, Ethics, Regulatory Challenges, „Science and Engineering Ethics” 2009, 15(3), s. 312.

[4] Na temat różnych trudności definicyjnych cognitive enhancement pisze: E. Hildt, Cognitive Enhancement – A Critical Look at the Recent Debate, w: Cognitive Enhancement: An Interdisciplinary Perspective, red. E. Hildt, A.G. Franke, Dordrecht-Heidelberg-New York-London 2013, s. 2-4.

[5] „The following book is an interdisciplinary approach to cognitive enhancement. The intention of the book is to provide empirical information concerning the various fields of cognitive enhancement and to reflect on its individual, social, ethical and legal implications. The book is a collection of contributions by researchers stemming from different disciplines such as medicine, psychiatry, neuroscience, neurotechnology, philosophy, medical ethics, neuroethics, social sciences and law. The various researchers have very different perspectives with regard to cognitive enhancement, the various strategies, and its implications. What unites these contributions is the ambition to foster a rational and empirically-based debate on cognitive enhancement that serves further development”. Zob. E. Hildt, Cognitive Enhancement…, cyt., s. 10.

[6] tamże, s. 2.

[7] „Cognition can be defined as the processes an organism uses to organize information. This includes acquiring information (perception), selecting (attention), representing (understanding) and retaining (memory) information, and using it to guide behavior (reasoning and coordination of motor outputs)”, N. Bostrom, A. Sandberg, Cognitive Enhancement…, dz. cyt., s. 312.

[8] Zob. N. Tabassum, S. Rasool, Z. Ahmad Malik, F. Ahmad, Natural Cognitive Enhancers, „Journal of Pharmacy Research” 2012, 5(1), s. 153-160.

[9] Zob. N. Bostrom, A. Sandberg, Cognitive Enhancement…, dz. cyt., s. 312-313.

[10] Zob. E. Hildt, Cognitive Enhancement…, dz. cyt., s. 1-17.

[11] Zob. W. Glannon, Neuroethics: Cognitive Enhancement, DOI: 10.1093/oxfordhb/9780199935314.013.43 (dostęp: 14.07.2020).

[12] Zob. E. Hildt, Cognitive Enhancement…, dz. cyt., s. 5-6.

[13] Zob. R. Kurzweil, Wnerwiające nanoboty, przeł. J. Stradowski, „Gazeta Wyborcza”, 1.01.2001, s. 21.

[14] Zob. Rethinking CognitiveEnhancement, red. R. ter Meulen, A.D. Mohammed, W. Hall, Oxford 2017. We wprowadzeniu autorzy piszą tak: „This multidisciplinary volume, including scientific, ethical, and legal perspectives, offers a much-needed reality check to the debate on cognitive enhancement. While there may be potential benefits to human enhancement, and to cognitive enhancement in particular, there is a danger of slipping into a way of speaking about it that plays down potential downsides”, s. v.

[15] Problemom tym poświęcona jest druga część pozycji: Rethinking Cognitive Enhancement, dz. cyt., także: R. ter Meulen, The Ethical Debate on Human Enhancement and Cognitive Enhancement by Way of Biotechnologies, w: Rethinking Cognitive Enhancement, dz. cyt., s. 15-37.

[16] Zob. E. Hildt, CognitiveEnhancement…, dz. cyt., s. 6. Rola badań empirycznych jest bardzo ważna dla dyskusji społecznej wokół problematyki ulepszania kognitywnego. „In my view, it is extremely important not to consider these various discourses within society to be separate discourses but to mix them up. For as long as they are separate discourses, they each mainly represent one particular perspective in the complex field of cognitive enhancement. Instead, an approach that integrates the various discourses would help to adequately consider various views held by society. A broad, empirically-based rational debate encompassing the various institutions, groups and opinions in society is a suitable basis for policy recommendations concerning cognitive enhancement technologies”, tamże, s. 6.

[17] Zob. N. Munch, TranshumanismS Anthropological Assumptions: A Critique, w: The Human Enhancement Debate and Disability New Bodies for a Better Life, red. M. Eilers, K. Gruber, Ch. Rehmann-Sutter, London 2014, s. 204-226.

[/tab_item]
[tab_item title=”Fikcja czy rzeczywistość? Debata online”]

Instytut Filozofii Akademii Ignatianum w Krakowie zaprasza na debatę pt. „Ulepszanie poznawcze człowieka: fikcja czy rzeczywistość?” Wokół książki pod redakcją Piotra Duchlińskiego i Grzegorza Hołuba pt. Ulepszanie poznawcze człowieka. Perspektywa filozoficzna (WAM, Kraków 2021) czwartek, 24 czerwca 2021 godz. 17:00.

Prowadząca: dr Magdalena Kozak (AIK)

• Wprowadzenie: dr hab. Piotr Duchliński, prof. AIK i ks. dr hab. Grzegorz Hołub, prof. UPJP2
• dr hab. Robert Poczobut, prof. UwB O narządach i narzędziach poznawczych w kontekście problemu poznawczego ulepszania człowieka
• dr hab. Anna Bugajska, prof. AIK Między technologią a utopią: usprawnienie kognitywne a ulepszanie poznawcze
• dr Artur Gunia (UJ) Klasyfikacja metod wzmacniania poznawczego – dlaczego w debatach (bio) etycznych nie należy rozpatrywać kwestii usprawniania człowieka całościowo
• dr hab. Zbigniew Wróblewski, prof. KUL Gdy początek staje się końcem. Uwagi na temat natury człowieka

Transmisja na żywo na kanale YouTube AIK, pytania można zadawać na czacie.

[/tab_item]
[/tab]